โรคจากสารพิษกลุ่มไดอ๊อกซินอ๊อกซินเป็นชื่อเรียกของกลุ่มของสารประกอบที่เป็นพวก polychlorinated dibenzodioxins (PCDDs) ซึ่งใช้เป็นยาฆ่าวัชชพืช โครงสร้างสำคัญเป็นวงแหวนเบนซีนสองอันต่อกันโดยโมเลกุลของ อ๊อกซิเจนสองตัว ไดอ๊อกซินที่เป็นพิษมากที่สุดคือ 2,3,7,8 tetrachlorodibenzo-p-dioxin ซึ่งรู้จักกันดีในชื่อagent orange เป็นยาฆ่าวัชชพืชที่ใช้ในสมัยสงครามเวียดนาม สารเคมีกลุ่มไดอ๊อกซินนี้จะปนเปื้อนอยู่ในธรรมชาติ เป็นกลุ่มของสาร chlorinated organic ที่ไม่ย่อยสลาย และคนได้รับจากอาหาร โดยเฉพาะปลา เนื้อ นม เนื่องจาก ไดอ๊อกซินละลายได้ดีในไขมัน ไดอ๊อกซินในปริมาณน้อยๆ สร้างได้จากการที่สารอินทรีย์มีการเผาไหม้ในสถานที่ซึ่งมีคลอรีนอยู่ ไม่ว่าจะอยู่ในรูปไอออนของคลอรีน หรือ สารประกอบ organochlorine แหล่งกำเนินของไดอ็อกซินได้แก่ ถ่านหิน การหลอมเหล็ก รถยนตร์ดีเซล บริเวณที่ทิ้งขยะ การเผาไหม้ไม้จากการสูบบุหรี่ เป็นต้น นอกจากนี้ ยังพบไดอ๊อกซินได้ในกระบวนการฟอกเยื่อไม้ในการทำกระดาษ และในอุตสาหกรรมการทำ chlorinated phenols
งาน/อาชีพที่เสี่ยง 1. อาชีพที่ต้องสัมผัสควันจากการเผาใหม้ของเครื่องยนตร์ดีเซล
2. อาชีพที่มีการผลิตกระดาษที่ใช้ chlorine-bleached
3. อาชีพที่มีการใช้เตาเผา
4. เตาเผาซีเมนต์
5. Power plant
6. โรงกลั่นน้ำมัน
7. โรงทำน้ำตาล
สาเหตุและกลไกการเกิดโรค ส่วนใหญ่จะได้รับไดอ๊อกซินจากการหายใจ การดูดซึมผ่านผิวหนัง การกิน การสัมผัสทางผิวหนังและตา เมื่อเข้าไปในร่างกายจะเกิดสะสมในเนื้อเยื่อไขมันและเตรียมที่จะถูกเมตะโบไลท์หรือขับออกต่อไป ค่าครึ่งชีวิตของ chlorinated dioxins ในคนมีระยะเวลาตั้งแต่ 7.8 ถึง 132 ปี TCDD จะมีพิษมากที่สุดในกลุ่มไดอ๊อกซินมีค่าครึ่งชีวิต 8 ปี ส่วนสารตัวอื่นจะมีพิษตั้งแต่ 0-1 โดย TCDD มีพิษสูงสุดเป็น 1 การให้ระดับการเป็นพิษเช่นนี้เรียกว่า toxic equivalence factor (TEF) ค่า TEF จะแตกต่างกันไปในสัตว์ แต่ละเผ่าพันธ์ ไดอ๊อกซินจัดเป็น persistent organic pollutants (POPs) ตัวหนึ่ง ไดอ๊อกซินจะออกฤทธิ์ในร่างกายผ่านทาง cellular receptor เรียกว่า aryl hydrocarbon receptor (AhR)
อาการและอาการแสดง อาการที่สำคัญได้แก่ การระคายเคืองตา ผิวหนังอักเสบแบบภูมิแพ้ เกิดchloracne เกิดporphyria มีการระคายเคืองระบบทางเดินอาหาร อาจทำให้มีการพิการของทารก ในสัตว์ทดลอง มีการทำลายตับ ไต และมีเลือดออกง่าย เป็นสารที่อาจก่อให้เกิดโรคมะเร็ง และมีผลทางระบบสืบพันธ์ และระบบภูมิคุ้มกัน พิษอื่นๆของสารกลุ่มไดอ๊อกซินได้แก่
1. ผลต่อระบบทัยรอยด์
2. ผลต่อระบบประสาท
3. ผลต่อระบบภูมิคุ้มกัน
4. เกิดเบาหวาน
5. เป็น endometriosis
6. ทำให้การพัฒนา enamel ในฟันเด็กเสีย
มีการศึกษาผลของไดอ๊อกซินในเวียดนาม พบว่าไดอ๊อกซินทำให้เด็กที่คลอดออกมาผิดปกติเป็นจำนวนกว่าหมื่นคน ในทหารอเมริกันที่สัมผัสสาร agent orange ในประเทศเวียดนามมีค่าซีรั่ม TCDD สูงถึง 600 ppt แม้จะออกจากประเทศเวียดนามมาหลายปีแล้ว (ในคนปกติมีได้ 1-2 ppt) ถ้ามนุษย์ได้รับสาร Dioxins ในปริมาณสูงในระยะแรกๆ จะมีผลต่อผิวหนัง เช่น เป็นผื่น และ เกิดการไหม้ดำขึ้น จากนั้น จะมีผลกระทบต่อการทำหน้าที่ของตับในระยะยาวต่อมา และมีผลกระทบต่อการทำหน้าที่ของระบบภูมิคุ้มกันของร่างกาย ระบบประสาท ระบบต่อมไร้ท่อ และระบบสืบพันธ์ ไดออกซินจะสะสมในไขมัน เป็นสารก่อมะเร็งในสัตว์ทดลอง อาการ chloracne เป็นอาการทางคลินิกที่เด่นที่สุดในคนที่สัมผัสส่วนใหญ่จะเข้าไปในร่างกายจากการกินอาหารที่ปนเปื้อน ส่วนน้อยจากการสัมผัสในการทำงาน พบว่าทารกในครรภ์ และทารกแรกเกิด จะไวต่อสาร dioxins มากที่สุด ในกลุ่มคนบางจำพวก อาจมีโอกาสได้รับสาร dioxins มากเนื่องจากอาหารที่รับประทาน เช่น ปลา ในบางพื้นที่ของโลก หรือในสถานที่บางแห่ง เช่น คนงาน ในโรงงานกระดาษ ในโรงงานเผาถ่าน หรือในโรงงานกำจัดของเสีย การประเมินความเสี่ยงของผู้บริโภคจะประเมินแตกต่างกันแล้วแต่กรณี ขึ้นอยู่กับจำนวน ระดับของการปนเปื้อน และปริมาณประชากรที่ได้รับผลกระทบ ข้อมูลระดับปริมาณของ dioxin ที่ปนเปื้อนในอาหาร จำนวนของอาหารที่มีการปนเปื้อน และระยะเวลาของการได้รับสาร dioxin ทั้งหมดนี้ จะใช้เป็นข้อมูลในการประเมินความเสี่ยงในแต่ละกรณี และจะถูกใช้ในการวางแผนการจัดการแก้ปัญหา นอกจากนี้ ข้อมูลของค่า Tolerable Daily Intake (TDI) จะถูกใช้เป็นเครื่องมือในแผนความปลอดภัยระยะยาว ค่า TDI คำนวนจาก ระดับของการได้รับ dioxin ในช่วงระยะเวลาหนึง และ ระดับการสะสม dioxin ในร่างกาย
Chloracne
Chloracne ประกอบด้วย comedones, cysts, pustules และฝี และอาจพบ ร่วมกับการทำงานผิดปกติของตับ ปลายประสาทอักเสบ ไขมันในเลือดสูงและ porphyria cutanea tada ซึ่งอาจคงอยู่เป็นปี หลังจากออกจากการสัมผัสไดออกซิน
การตรวจทางห้องปฏิบัติการ การตรวจทางห้องปฏิบัติการได้แก่ การตรวจการทำงานของตับ ไต การตรวจน้ำตาล การตรวจฮอร์โมนทัยรอยด์ และการตรวจตามอาการของผู้ป่วยที่มาหามีการตรวจเนื้อเยื่อไขมันหรือการตรวจซีรั่มหา TCDD ในทหารเวียดนามการตรวจพบในเนื้อเยื่อไขมันเกิน 15 พิโคกรัมต่อกรัมของเนื้อเยื่อไขมันถือว่าสัมผัสในปริมาณมาก ค่าครึ่งชีวิตของไดออกซินในร่างการเท่ากับ 5-8 ปี
การตรวจสภาพแวดล้อมในการทำงาน ค่ามาตรฐานของการตรวจวัดไดออกซินในต่างประเทศ MAK 1 x 10 -08 mg/m3, inhalable fraction
เกณฑ์การวินิจฉัยโรค
เนื่องจากไม่มีเกณฑ์การวินิจฉัยโรคพิษของสารไดออกซินที่แน่นอนหรือเป็นที่ยอมรับกันทั่วไปจึงใช้เกณฑ์การวินิจฉัยโรคจากการทำงานทั่วไปเป็นหลัก ได้แก่
1. มีอาการและอาการแสดงของโรคชัดเจน โดยหลังการสัมผัสมีการระคายเคือง มีchloracne และมีอาการอื่นๆ ของพิษไดออกซินดังกล่าวข้างต้น
2. มีประวัติการสัมผัส โดยทำงานที่มีการสัมผัสสารไดออกซิน
3. มีการตรวจทางห้องปฏิบัติการแสดงอาการของโรค หรือ แสดงว่ามีการสัมผัส
4. มีข้อมูลสิ่งแวดล้อมสนับสนุนว่ามีความเข้มข้นของสารไดออกซินเกินค่ามาตรฐานในสิ่งแวดล้อม
5. มีข้อมูลทางระบาดวิทยา ของเพื่อนร่วมงานสนับสนุน
6. มีการวินิจฉัยแยกโรคอื่นแล้ว
บรรณานุกรม
1. Bronstein AC, Sullivan JB. Herbicides. In Sullivan JB, Krieger GR. Clinical Environmental Health and Toxic Exposures. Lippincott Williams & Wilkins, Philadelphia. 2001: 1092-1098.
2. Solomon G, Ladou J, Wesseling C. Dioxins and Furans. In Ladou ed. Current Occupational & Environmental Medicine. 4th ed. McGrawHill, New York. 2007: 648- 651
3.
http://hazmap.nlm.nih.gov/cgi-bin/hazmap_generic?tbl=TblAgents&id=431 4.
http://www.cdc.gov/niosh/npg/npgd0594.html ที่มา :
www.npc-se.co.th 10 ก.พ. 2554
